Diepe val van grote hoogte

Als in 2008 Barnes’ echtgenote na een kort en hevig ziekbed overlijdt, blijft de schrijver na dertig jaar huwelijk alleen achter. Hij verlaat zich op het enige wat hij kan: schrijven en zo proberen zichzelf tot uitdrukking te brengen in die eerste jaren na haar dood. Niet met een tranentrekkend egodocument maar – helemaal op z’n Barnesiaans – in een driedelige ode aan de liefde, verpakt in een subliem gevonden metafoor. 

Ruimte Gods
‘Je voegt twee dingen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd. En de wereld is voorgoed veranderd.’ Met dat gegeven beschrijft Barnes hoe in de negentiende eeuw een van de bekendste ballonvaarders op het idee kwam de zojuist uitgevonden fotografie te gebruiken om de eerste luchtfoto’s te maken. Nu de ‘ruimte Gods’ eenmaal was gekoloniseerd kon men ook met behulp van het ‘oog Gods’ de wereld overzien. De sensatie van deze verbinding, en van de ballonvaart in het algemeen, claimt de schrijver als vergelijking met de liefde die hij in zijn voortijds afgebroken relatie heeft beleefd.

De opwinding van het opstijgen, de willekeur van de windrichtingen, de niet te beheersen snelheid en uiteindelijk de onbekende landingsplaats, het past allemaal in het liefdesvocabulaire van Julian Barnes. Zijn metafoor wordt ingeleid door een opmerkelijk hoofdstuk over een drietal ‘aeronauten’ die allen op hun eigen wijze per ballon het luchtruim exploreren: Fred Burnaby, militair en avonturier, Félix Tournachon, de latere luchtfotograaf Nadar en Sarah Bernhardt, gevierd actrice en thrillseeker. Het verband tussen deze ontdekkingsreizigers is de zucht naar het onbekende, de spanning van het betreden van een volledig ­­nieuwe atmosfeer. 

Verdrietwerk
In het tweede deel van Hoogteverschillen verhaalt Barnes van een fictieve liefdesaffaire tussen kolonel Fred Burnaby en Sarah Bernhardt. De robuuste vrijbuiter verliest zich compleet in de actrice, terwijl zij hem om de vinger windt en vervolgens achterlaat, aan het einde van de rij smachtende bewonderaars. Burnaby is een gebroken man, hij zoekt zijn heil in het avontuur en vindt de dood in een verre oorlog.

Het laatste hoofdstuk is gereserveerd voor het verdriet. De schrijver is weer ‘geland’ en heeft met de twee voorgaande delen willen aangeven dat wie diep valt, eerst tot grote hoogte moet zijn gestegen. Nu is het zijn beurt en geeft hij in het resterende deel van Hoogteverschillen uiterst minutieus weer wat er zoal gebeurt als je behept bent met een dramatisch verlies. Verdrietwerk noemt hij dat:       

Het is onbetaald en toch geen vrijwilligerswerk; het is zwaar, toch is er geen opzichter; het is vakwerk, toch is er geen leerschool. En het valt moeilijk te zeggen of je vooruitgang boekt, of wat je vooruit zou kunnen helpen.

Op de tast
Het is dat Julian Barnes zo verrekte mooi kan schrijven, anders zou je deze finale als te algemeen of zelfs obligaat kunnen beschouwen. Groot verdriet heeft nu eenmaal zijn vertrouwde tentakels. Ja, je zou het gemis wel van de daken willen schreeuwen, inderdaad, je ziet nauwelijks perspectief meer en zeker, goede vrienden hebben soms de neiging het onderwerp bewust te mijden. Zelfs de gedachte aan zelfmoord is bij erkende verdrietwerkers geen bijzonderheid.

Maar Barnes houdt maat en brengt gedecideerd zijn meest persoonlijke gevoelens onder woorden. De verfijning die hij toevoegt om zijn gedachten te specificeren is – zoals in al zijn boeken – ongeëvenaard. Op geen enkele wijze is hij op zoek naar de gemakkelijke emotie maar probeert hij juist zijn immense verdriet op de tast te kanaliseren.

Net als met alle ‘door verdriet overmanden’ komt het ook weer goed met Julian Barnes. In zijn slotzinnen laat hij ons achter met de opluchting van een tijdelijk stilgevallen ballonvaarder: ‘Het enige wat er is gebeurd, is dat ergens – of nergens – vandaan een briesje is opgestoken en dat we weer in beweging zijn gekomen.’