Boeken / Fictie

Didactiek van de zondeval

recensie: Jane F. Kotapish (vert. Caecile de Hoog) - Redding

Redding van de Amerikaanse Jane F. Kotapish is een knap geschreven roman over onverwerkt verleden, opgekropte woede en schuld. Bovenal gaat het verhaal over een moeder en een dochter.

De roman vertelt het verhaal van een 37-jarige vrouw uit Virginia die tot wanhoop wordt gedreven door vastgeroeste schuldgevoelens uit haar jeugd. Al vanaf haar tiende jaar zit haar hoofd vol boze sentimenten. Na een absurde periode van pathologische eenzaamheid erkent ze, geheel in strijd met haar eigen starre ideologie, het grote falen van haar gedrag als puber.

Gedachtewereld

Na ongeveer tachtig bladzijden wordt duidelijk waar het ik-personage (haar naam wordt nergens genoemd) mee sukkelt. In de metro van New York maakt ze, als volwassene, een ongeluk mee. Een dakloze beweert door haar fysiek te zijn bedreigd, voordat hij ertoe overgaat een andere vrouw met geweld voor de wielen van de metro te werpen. Ze voelt zich schuldig dat zij leeft en een ander niet. Het is meer dan een noodlottige gebeurtenis:

Als je getuige bent van een gebeurtenis die je voorheen nooit voor mogelijk had gehouden, wordt op het moment waarop die gebeurtenis zich voltrekt een klein schuifje in je brein ontgrendeld.

Het is een slimme zet van Kotapish. Vanaf dat moment denkt de hoofdpersoon terug aan haar kindertijd, die wordt gekenmerkt door de moeilijke relatie met haar moeder Lois. Verleden, heden en toekomst vallen samen. Doordat de hoofdpersoon (haar naam wordt nergens genoemd) haar verleden overdenkt, komt de lezer terecht in haar gedachtewereld. 

Gijzeling

Kotapish’ debuutroman is het relaas van een dochter die ruim dertig jaar haar moeder geestelijk heeft gekweld. Een treffend voorbeeld is het volgende. In het eerste hoofdstuk blikt de hoofdpersoon terug op een ingrijpend moment uit haar jeugd. Toen ze tien jaar was, verdween de zwangerschap van haar moeder Lois. De oorzaak was onduidelijk. Lois sloot zich precies 376 uur op in een donkere slaapkamer. De hoofdpersoon hielp haar niet. Alleen de tv sprak. Er werd verslag gedaan van een gijzelingsdrama in Teheran. Dit greep het meisje meer aan dan het lijden van haar moeder. Vanaf dat moment gijzelen gevoelens van schuld de hoofdpersoon.

Kotapish speelt in haar roman met de onrealistische verwachtingen die de dochter had van haar moeder. Uiteindelijk wordt de hoofdpersoon gedwongen tot een openhartige bekentenis:

Ze heeft me altijd veel respect gegeven. Alleen verwachtte ik eigenlijk iets anders te krijgen. Ik wilde iets. Een stapel handleidingen. Hoe alles moet. Hoe je moet zijn. Die heb ik nooit gekregen.

De schrijfster laat zien dat teleurstelling boosheid aanwakkert. Die boosheid heeft ervoor gezorgd dat de hoofdpersoon zich tot het ongeluk in de metro nooit heeft afgevraagd hoe haar moeder het verliezen van haar ongeboren kind heeft ervaren.

Logica

De structuur van Redding is een stevige ribbenkast. Bovendien maakt Kotapish gretig gebruik van details, aanwijzingen en metaforen. Ze begrijpt de kunst van beschrijven. Maar ze ontkracht de logica van het verhaal door geregeld gebruik te maken van verschrikkelijke termen als ‘plotseling’, ‘op de een of andere manier’ en ‘opeens’. Het zijn ingevingen die haast via een simpele vingerknip ontstaan. Niet doen, de lezer wil mee worden gezogen in de logica van een verhaal. En daar is de Amerikaanse nu juist zo bedreven in.