Boeken / Fictie

Drie generaties in een levendige geschiedenis

recensie: Jacques Kruithof - Contrabande

Wie op zoek is naar een veelomvattende historische roman, is bij Jacques Kruithof aan het goede adres. Contrabande, het vijfde en laatste deel in de cyclus Vorige levens, is het boek waaraan hij tot zijn dood heeft gewerkt. Het resultaat is een verhaal dat tussen een historisch werk en schelmenroman in zit.

De opzet van dit boek is duidelijk. Tegen de achtergrond van de zeventiende eeuw spelen drie hoofdpersonen een bescheiden rol in de feitelijke geschiedenis. Arjen maakt van dichtbij de begrafenis van de stadhouder mee, en vangt een glimp op van de jonge prins Willem. Arjens zoon Claes smokkelt boeken naar Frankrijk om de roomskatholieken in Frankrijk te dwarsbomen. Claes’ dochter Lineke wordt actrice, en verlaat het Hollandse boerenland voor het weelderige Parijs.

Rode draad
Ondanks het feit dat Kruithof veel archaïsche woorden gebruikt, blijft het taalgebruik helder en brengt hij de wereld van het verhaal tot leven. Dat is de kracht van de roman, samen met zijn bijzondere structuur. De drie hoofdpersonages beleven elk hun eigen avonturen, die los van elkaar staan. Op subtiele wijze heeft Kruithof verbanden in de verhalen aangebracht, die het mogelijk maken om zelf een familiegeschiedenis te ontdekken. Het effect is een verborgen rode draad.

De belevenissen van de drie personages en hun onderlinge overeenkomsten leiden tot de conclusie dat de mens deel uitmaakt van een groter geheel. De achtergrond van alle gebeurtenissen is de scheuring binnen het christendom. Deze scheuring confronteert zowel Arjen als Claes en Lineke met de scheiding tussen het rooms-katholieke en het protestantse gedachtegoed. Als gevolg hiervan bevat Contrabande talloze bespiegelingen op religieuze en morele zaken.

Maar dat is nou juist het punt waarop de roman teleurstelt. Kruithof verwoordt de persoonlijke, serieuze overdenkingen op steeds dezelfde manier en daarmee negeert hij structuur van de aparte verhalen – dus aparte hoofdpersonages. Het heldere en consequente taalgebruik van Kruithof is op dit gebied doorgeschoten, wat leidt tot eentonigheid.

Diepgang
Naast de eentonigheid in taalgebruik vormen de genreconventies een probleem. De schelmenroman is erop gericht een bepaald beeld van een tijd te schetsen, en wel door de ogen van het hoofdpersonage. Dit zou een interessant tijdsbeeld moeten opleveren, omdat er drie verschillende protagonisten in Contrabande voorkomen. Dat schetsen blijft bij Kruithof ook letterlijk zo: hij raakt aan een bepaald onderwerp, maar diept het niet verder uit. De personages blijven daardoor op te grote afstand van de lezer; Kruithof presenteert hun gevoelsleven en hun overdenkingen keer op keer op te eentonige en oppervlakkige wijze.

Ondanks de afstandelijkheid en eentonigheid is Contrabande wel prettig om te lezen. Kruithof raakt aan veel verschillende onderwerpen en dat is interessant. Daarnaast behandelt hij de geschiedenis op levendige wijze. Het boek is echter bijna 300 pagina’s lang erg luchtig en daardoor blijft het niet erg lang hangen. En dat terwijl de religieuze conflicten uitnodigen tot discussie, misschien zelfs tot een vergelijking met een periode van 300 jaar later.