Na een prachtige eerste zin volgt de rest vanzelf

Ook de rest van de zinnen van De omweg ademen ogenschijnlijke rust. Het zijn kenmerkende, korte zinnen die Bakker schrijft, het liefst met zo min mogelijk komma’s. Natuurbeschrijvingen, weersomstandigheden. Zinnen als een herfstwandeling op een vroege ochtend, zinnen van een stilist die precies weet wat hij schrijft en vooral: wat hij achterwege laat. Het is de kunst van het weglaten. ‘Verstild’ heet dat. Maar die stilte bevindt zich alleen aan de oppervlakte.
In alle boeken van Gerbrand Bakker worstelen de personages zich moeizaam door het leven. In De omweg draait het verhaal om een vrouw die eerst heel lang naamloos blijft, dan Emily lijkt te heten en pas veel later komt de lezer haar werkelijke naam te weten. Voor Bakker heet de vrouw gewoon ‘zij’.

Escape to the country
Het gaat niet goed met ‘zij’. Afkomstig uit de Amsterdamse Pijp heeft ze zich nu teruggetrokken in een afgelegen boerderij ergens in Wales. Zoals wel vaker begint Bakker in medias res, middenin (of zelfs na) de dramatische gebeurtenissen die haar naar Groot-Brittannië hebben doen uitwijken. In Wales probeert ze haar greep op het leven te herwinnen. Haar promotieonderzoek naar het grote aantal matige gedichten in de poëzie van Emily Dickinson ligt stil, ondanks de aanwezigheid van Dickinson in de vorm van een bundel en een portret. De dagen zijn gereduceerd tot het kijken naar wolkenluchten, brood halen, tripjes naar het tuincentrum, zorgen voor de ganzen en het dagelijkse ritueel van het BBC-programma Escape to the Country, waarvan de titel natuurlijk net zo goed op haarzelf had kunnen slaan. En een zoektocht naar een das. Pas als de jonge Bradwen aan komt waaien, ontstaat er een vorm van menselijke interactie die heel in de verte op liefde lijkt.

Evenals de zinnen zijn ook de hoofdstukken in De omweg kort. Veel informatie over de achtergrond van de hoofdpersonages bevatten ze niet. Er wordt geleefd in het heden, met de mensen en de dieren van nu, de open haard van nu en het eten van nu. Heel spaarzaam laat Bakker snippers informatie tussen de regels door lekken. Wie De omweg ongeconcentreerd denkt te kunnen lezen, kan er maar beter niet aan beginnen.

Af en toe verschuift het perspectief van Wales naar Amsterdam, waar de herinnering aan ‘zij’ alias Emily voortbestaat in de gedachten van haar man en haar ouders, voor wie zij gewoon Agnes heet en na een akkefietje op de universiteit in verwarde toestand de wijk heeft genomen naar God-weet-waar. De zoektocht van Agnes’ man, samen met een agent, heeft iets tragikomisch, maar aan de vrolijkheid komt onmiddellijk een eind als hij bij de boerderij arriveert.

Nothing Personal
Opvallend is de gelijkenis tussen De omweg en de film Nothing Personal, die vorig jaar op het Nederlands Filmfestival ruim werd bedeeld met Gouden Kalveren. Ook in de film van Urszula Antoniak gaat het om een jonge vrouw, een vrouw zonder verleden, zonder toekomst en met een heden dat zich afspeelt in de groene, regenachtige bossen van Ierland. Ook in Nothing Personal wordt voornamelijk gezwegen. Ook daar was er voortdurend de spanning die moest en zou culmineren. Bakker zal de film zeker gezien hebben en erdoor geïnspireerd zijn geraakt. Maar waar Antoniak de beelden van de grazige weiden en het zachte ruisen van de regen zomaar cadeau kreeg van de natuur, daar kan Bakker het zonder beeld en geluid af. Zijn korte zinnen blijken meer dan genoeg.

Bij het lezen van werkelijk goede boeken raak je langzaam in een trance. Je staat met je neus op het beschrevene, sterker, je beleeft wat de personages beleven. Bakker beheerst de kunst van de hypnose door middel van zijn afgemeten zinnen en het weglaten van vrijwel alle cruciale informatie. Verwacht geen spectaculaire achtervolgingen of broeierige nachten. Het domein van Bakker is de natuur, het vocht, de langs de hemel jagende wolkenluchten en de stilte die daarbij hoort. Voeg daar nog een ontluisterend plot aan toe en je krijgt een werkelijk goed boek. Het is het kunstwerk dat onherroepelijk verrijst als die eerste zin maar goed is.