Boeken / Fictie

Het mooiste bloed van Frankrijk

recensie: Georges Duhamel (vert. Mechtild Claessens) - Civilisatie 1914-1917: Arts aan het front van WO I

In de serie oorlogsdomein zijn al eerder de indringende oorlogsverslagen Kaputt van Curzio Malaparte en Dispatches van Michael Herr in Nederlandse vertaling verschenen. Deze boeken zijn essentiële aanvullingen op het gebied van persoonlijke oorlogsverslagen. Georges Duhamels Civilisatie 1914-1917:  Arts aan het front van WO I is een wederom beklemmende toevoeging in deze reeks. Duhamels beschrijvingen van het oorlogsleed, dat hij zelf ervoer als veldarts, weten de lezer te raken door het contrast tussen de broosheid van gewonde lichamen en de kilheid van de oorlogsmachine.

De klap die de Eerste Wereldoorlog het westerse vooruitgangsdenken heeft toegediend valt niet te onderschatten. De militaire hoogmoed van de Europese grootmogendheden resulteerde in een enorme mars naar het slagveld, eindigend in een bloederige impasse die niemand voor mogelijk had gehouden. In Georges Duhamels boek Civilisatie worden de gevolgen beschreven van de eindeloze gevechten aan het front. Duhamel was als legerarts werkzaam in verschillende ziekenhuizen en veldhospitaals en daarmee  getuige van het leed van ontelbare gewonden.

Het is zoet en passend om voor het vaderland te sterven

In heldere en gedetailleerde verslagen weet Duhamel de gekwetste gemoedstoestand te vangen van veel gewonde soldaten die temidden van de chaos wachten op de dood. De hoofdstukken uit het boek handelen over specifieke soldaten en plekken waar Duhamel gestationeerd was. Het schokkerige tempo van de oorlog blijkt goed uit deze niet lineaire structuur. Duhamel weet elke beschrijving van het absurde spel om hem heen vitaal te maken door een grote mate van empathie. Het is deze kennis van de menselijke proportie, in fysiek en emotioneel opzicht, tegenover de onpersoonlijke machinale werking van de oorlog, waar het boek zijn kracht aan ontleent. Duhamels stijl is nooit overmatig cynisch, ook al is zijn woede en bitterheid te destilleren uit passages die de oorlog beschrijven als een dehumaniserend proces.

De beschrijvingen van de soldaten zijn soms kwetsbaar verwoord, terwijl op andere momenten de geijkte frasen worden gebruikt. Zoals een man die hij beschrijft als “zo breekbaar als een tandenstoker”.  Een beschrijving van een ongeneselijke oorlogswond van een soldaat focust zich op de onwerkelijke kleuren van het vlees. Deze broosheid van het lichaam laat Duhamel contrasteren met de verpulvering- en vernietigingswerkplaats aan het front en de systematische denkwijze van het leger, dat zijn manschappen ziet als materieel dat zo snel mogelijk weer gerepareerd moet worden.

Duhamel vergelijkt de wachtende gewonden met vee, terwijl ze worden gekeurd, voordat ze verdwijnen in de onoverzichtelijke chaos van de militaire ziekenhuizen. In een passage die de spot drijft met nationalistische symboliek, beschrijft Duhamel met bitter cynisme het bloed dat rijkelijk vloeit op de operatietafels als het mooiste van Frankrijk. Hij voegt hier echter aan toe dat dit offer voor de verdediging van het vaderland door niemand aan het thuisfront gezien zal worden. Duhamels woorden doen hier denken aan Wilfred Owens gedicht Dulce et Decorum Est, waar de militaire en nationalistische heroïek passend wordt ontkracht door een huiveringwekkend verslag van de brute werkelijkheid van oorlog.

Getuigenisliteratuur

Duhamel had een interessante carrière als schrijver, arts en dichter. In Wouter van Raamdonks uitgebreide nawoord komt naar voren dat hij zijn veelzijdige talenten vaak in dienst stelde van zijn idealen. Civilisatie verscheen in 1917 en won in 1918 de Prix de Goncourt. In zijn bittere toon sluit Civilisatie aan bij de gemoedstoestand van een generatie die zich na de oorlog richtingloos en ontheemd voelde. Het boek heeft daarmee raakvlakken met Henri Barbusses Roman Le Feu (1916) en Louis-Ferdinand Célines cynische meesterwerk Reis naar het Einde van de Nacht (1932). Duhamel slaagt erin om net als zij op pakkende wijze getuigenis te doen van de Eerste Wereldoorlog.