Boeken / Kunstboek

Monsterlijke schoonheid Sovjet architectuur

recensie: Frédéric Chaubin - CCCP

.

CCCP, nee niet de aanduiding van de Sovjet Unie, maar Cosmic Communist Construction Photographed. Een fotografische reis door Rusland, Ukraïne, Georgië en andere post-Sovjet staten die een boeiend beeld geeft van een communistische droom in architectuur.

Institute of Robotics and Technical Cybernetics, St Petersburg, Rusland, 1987

Institute of Robotics and Technical Cybernetics, St Petersburg, Rusland, 1987

Beton, hoekig en groots. Een toekomstvisie van hoe het Sovjetrijk de mensen gelukkig zou maken. UFO’s in gebouwen gemonteerd, gebouwen die lijken op te stijgen en grootsheid om mensen zich klein te laten voelen. Allemaal heel indrukwekkend,maar ook erg kil en koud. Televisietorens die de skyline van Riga en Tashkent bepalen en ontsieren. Nachtmerrie-achtige stadions waar je alleen als dictator gelukkig van wordt en hotels waar je eerder vanaf zou springen dan een vrolijk verblijf boeken.

Monolitisch denkbeeld

Als propagandamiddel is kunst natuurlijk al vanaf de oudheid een favoriet middel. In de strijd tussen West en Oost in de Koude Oorlog kon het natuurlijk niet ontbreken aan de artistieke vormgeving van de ideale samenleving. Het beeld dat in het Westen overbleef van de Russen is de hardheid van communistische kunst, de zwaarheid van de literatuur en de deprimerende inrichting van de openbare ruimte.
Nog steeds heeft de gemiddelde Westerling een niet geheel ongepast monolithisch negatief denkbeeld van Sovjet architectuur, het constructivisme van de jaren twintig, maar zeker de blokkendozen die voortkwamen uit de destalinisering zijn in de urbane omgeving over het hele voormalige rijk volop aanwezig.

Monument van de Slag om Bash-Aparan (R. Isralyan) Armenië, 1979

Monument van de Slag om Bash-Aparan (R. Isralyan) Armenië, 1979

Toch was in de communistische stadsplanning vanaf de jaren 70 nu en dan ruimte om grootsheid te laten zien. In haar nadagen bracht het Russische Communisme zelfs een architectuur voort die eigenlijk alleen maar als monsterlijk groot te betitelen is. Ruim 20 jaar na het uiteenvallen van de Sovjetrijk komt TASCHEN uit met CCCP, een persoonlijke reis van een fotograaf die gefascineerd is door de vergane glorie van utopistische Sovjet architectuur. Een impliciet commentaar op  het verval van de Sovjet Unie waarbij individualiteit en cultureel erfgoed zich afzet tegen het collectieve eenvormigheid.

Futuristisch ideaal

Fotograaf Frédéric Chaubin fotografeert de monstrueuze gebouwen zodat deze in al hun lelijkheid weer mooi woorden. Hij roept door zijn lens een bepaalde sympathie op voor de bizarre constructies. Het roept de vraag op[ hoe deze constructies in de Sovjetbureaucratie konden ontstaan. Wellicht dat de leiders bezig waren met hun eigen politieke overleven en architectuur uit de handen lieten vallen. De namen van veel architecten zijn verloren gegaan en dat geeft de gebouwen iets onsterfelijks. Het zijn gebouwen met sculpturale waarde die tegelijkertijd ook iets anoniems hebben, ze geven hun echte identiteit niet snel prijs.

Het Poplakov Café, Ukraïne, 1976

Het Poplakov Café, Ukraïne, 1976

Chaubin bezocht in CCCP Sovjet complexen die vergeten waren. Het is een selectie in maakbaarheid, gebouwen die in het landschap ingrijpen zoals de opperste Sovjet dat ook in de levens van burgers deed. Daarom worden KGB-complexen niet geschuwd, maar ook ontspanningsoorden die ontspanning afdwingen aan de omgeving. Het Druzhba Sanatorium, dat op de voorkant van het boek prijkt, breekt zijn natuurlijke omgeving en hangt als egocentrische blikvanger boven het strand. Ook verdriet is er bij de nederige mens in te hameren. Het genocide memorial in Yerevan met 12 zwarte granieten stenen laat het menselijk brein geen andere ruimte dan rouw.

Trouwpaleis in Vilnius (G. Baravikas, E. Guzas), Litouwen, 1974

Trouwpaleis in Vilnius (G. Baravikas, E. Guzas), Litouwen, 1974

De foto’s in CCCP geven je bijna empathie voor de architecten en daarmee geeft de fotograaf een nieuwe blik op de Sovjet samenleving. Het is een unieke kijk op dat land dat voor de Westerse wereld nog steeds iets onbegrijpelijks en duisters heeft. De brute kracht en ruwe vormen van de Sovjet constructies in CCCP vormen een corpus aan monumenten van vergankelijkheid waar je je adem van inhoudt, met hier en daar nog een complex dat nog springlevend een groots ideaal uitstraalt van een eeuwig Rusland.