Kant noch wal
Een liefdesverhaal met als decor de overzeese handel, en met een vrouw als hoofdpersonage. Dat staat op gespannen voet met het Nederlandse VOC-verleden, waarin mannen domineerden. Fleur van der Laans derde boek bevat de hoofdingrediënten voor een interessante historische reflectie, maar blijkt een cocktail zonder smaak.
Zwarte zee is een reisverslag waarin een liefdesaffaire de rode draad vormt. Roos, de hoofdpersoon van deze roman, beschrijft haar ervaringen als tweede machinist op een vrachtschip. Deze reis brengt de lezer op verschillende locaties, zoals Tunis, Odessa en Goerzoef (de Krim). De vertelster geeft niet alleen een indruk van de omgeving waarin het containerschip steeds aanmeert, ze schetst daarmee ook steeds opnieuw een decor waartegen de affaire zich afspeelt. Zij krijgt erg veel aandacht van eerste stuurman Sergej, en terwijl op het einde van de reis haar vriend Boris op haar wacht, hebben zij nog een hoop zeemijlen voor de boeg. Ondertussen probeert Roos de avances van Sergej af te weren.
Kleurrijke decors
Het zijn vooral de goed uitgewerkte indrukken van de omgeving waar deze roman het van moet hebben. De locaties waar het schip aanmeert, bevinden zich op het randje van de westerse wereld. Daarmee haalt Van der Laan een interessant decor aan. Zo beschrijft zij een haven aan de Algerijnse kust als volgt:
Het beton vertoonde overal scheuren, alsof het omhoog was geduwd door wortels van een reuzenboom. Stof hing in de zinderende lucht en kriebelde in mijn keel.
Door middel van dit soort korte, bondige beschrijvingen weet Van der Laan steeds een krachtig beeld van de omgeving te geven. De beschrijvingen van de bestemmingen geven het boek een kleurrijk karakter. De wisselingen van locatie maken het verhaal ook vervreemdend. Zwarte zee zou een stuk interessanter zijn geweest als de auteur dit vervreemdende effect had aangedikt. Daar zijn dan wel goede personages en een stevige thematiek voor nodig, en juist die twee mist deze roman.
Onbegrijpelijkheid
De personages zijn helaas stuk voor stuk ondoorzichtige stereotypen. Sergej is een zeer domme, dronken Rus die steeds opnieuw contextloze uitspraken doet. Boris, de vriend van Roos, vertoont dezelfde mankementen. Toegegeven: een verteller die in de ik-vorm spreekt, kan niet in het hoofd van anderen kijken. De auteur die achter die verteller zit kan dat wel, en moet daar zelfs rekening mee houden voor de begrijpelijkheid van een verhaal. Van der Laan heeft daar geen rekening mee gehouden. Het lijkt erop dat de auteur het gekozen perspectief helemaal niet beheerst.
Tot slot is de structuur van het boek inconsequent, en dat maakt het thema obscuur. Aan het begin van het verhaal vormt elke haven die het schip aandoet een aparte episode. Halverwege laat Van der Laan die indeling los, vormen willekeurige trefwoorden de hoofdstuktitels en wordt het verhaal stuurloos. Het is gissen naar de onderliggende boodschap van Zwarte zee. De losse structuur, de fletse personages en het onhandig uitgewerkte perspectief maken een verhaal dat kant noch wal raakt.
