Werkelijkheid

Maurits is de hoofdpersoon in Hélena. Hij is scenarioschrijver, net zoals Edwin de Vries dat in werkelijkheid is (van onder meer Left Luggage en The Discovery of Heaven) en hij is getrouwd met de succesvolle actrice Maria, net zoals De Vries getrouwd is met Monique van de Ven. Het boek draagt de naam van een hond, maar gaat in werkelijkheid over een zoontje dat sterft aan meningokokkensepsis. In 1993 verloren De Vries en Van de Ven een zoontje aan diezelfde ziekte.

Andere maatstaven

De overeenkomsten tussen het boek en wat wij van de werkelijkheid weten, zijn zo groot dat het haast oneerlijk is om iets over Hélena te zeggen zonder dat je deze informatie laat meespelen. Maar toch.. Is Hélena een literair debuut of rouwverwerking? Voor beide mogelijkheden zijn er immers andere maatstaven en dus ook andere oordelen.

Als verhaal dat waarschijnlijk enorm veel steun biedt aan anderen die met dezelfde verwoestende ziekte te maken hebben of hebben gehad, zal Hélena een haast therapeutisch boek zijn. De Vries beschrijft in de uitgewerkte dagboekaantekeningen die het laatste deel van de roman vullen minutieus hoe meningokokkensepsis zijn zoontje Paulo velt. Dit gedeelte van het boek voelt buitengewoon realistisch aan, vooral omdat er hoegenaamd geen literaire structuur in te vinden is: elke keer opnieuw krijgt het lijdende zoontje tegenslagen te verwerken en elke keer opnieuw blijft hij net in leven. Als je naar de literaire kwaliteiten kijkt, zou je het af kunnen doen als cliché. Als je kijkt naar het realisme, zie je een welhaast klinische vertelstijl die je ook wel vindt in diverse weblogs over ziekten. De meningokokkensepsis wordt een bijna tastbaar personage, tegen wie de hoofdpersonen moeten strijden. Hier nemen de medische termen de ruimte in die gevuld had moeten worden met woorden die een uitgewerkt karakter beschrijven. Aantrekkelijke en goede literatuur is het niet, meeslepend is het wel.

Scenario

Het is bijna bot om over Hélena iets te zeggen dat niet met de werkelijkheid te maken heeft. Maar het blijft een boek, een literair werk. En als roman is Hélena maar ten dele geslaagd. Het lijkt te veel op een scenario, waarin korte flitsen of half terloopse beelden een nieuwe plotlijn of een nieuw personage moeten aankondigen.

Maurits slaapt onrustig en droomt over ambulances en scènes vol wanhoop, maar de lezer heeft nog te weinig informatie om die beelden in het verhaal te passen. Later blijken ze perfect te passen in de grote flashback over het lijden en de dood van Paulo. En wanneer Maurits langs het kantoor van een psychologe loopt en haar naambordje leest, verschijnt deze vrouw een hoofdstuk later inderdaad ten tonele. In film kun je dergelijke informatie wegwerken in een shot, waarin je het op de achtergrond ziet. Hier krijgt de aanwijzing net zo veel aandacht als de hoofdlijn van het verhaal, waardoor de structuur te veel bloot komt te liggen.

Hélena voelt op dit soort momenten als een goed scenario, niet als een goed boek (weer die elementen uit de werkelijkheid!). Dat soort plotaanwijzingen werken storend, net als de neiging van De Vries om zijn personages enkel te beschrijven aan de hand van hun uiterlijke kenmerken. Veel te visueel, en te weinig diepgang.
Daar komt bij dat het eerste gedeelte van het boek, dat een aanloop moet zijn tot het ophalen van de vreselijke herinneringen over Paulo, behoorlijk veel cliché’s bevat. Maurits’ jeugdherinneringen zijn een slap aftreksel van de kinderhorror van Charles Dickens en Roald Dahl, compleet met een kindertehuis met een strenge directrice die een hekel heeft aan de kleine Maurits.

Laten we Hélena gewoon prijzen als een boek dat veel mensen die betrokken zijn bij meningokokkensepsis zal boeien of steunen. En laten we wachten op een nieuw scenario van Edwin de Vries.