Boeken / Fictie

Overwoekeren

recensie: De kleine vriend

In een tuin in een slaperig stadje in Mississippi groeien verwilderde ligusterhagen en zorgt een tupelo met zeewiergroen loof voor donkere schaduwen. Op een dag, moederdag, hangt plotseling Robin, het negenjarig zoontje van Charlotte Dufresnes, aan een tak van de boom: opgehangen aan een stuk electriciteitskabel.

~

Het tweede boek van Donna Tartt brengt hooggespannen verwachtingen met zich mee, die in de eerste bladzijden al vervuld lijken te worden. Het gaat weer, net als in The Secret History (De verborgen geschiedenis) over een moord, een voldongen feit. De lezer komt gaandeweg achter de toedracht, maar niet zonder diep in de levens van de hoofdpersonen te duiken, de nodige complicaties mee te beleven en uiteindelijk de waarheid te ontdekken, die altijd anders is dan verwacht. Tartt schreef tien jaar geleden een thriller van formaat, en in de eerste twee hoofdstukken lijkt het er in alles op dat De kleine vriend weer zo’n spannende page-turner wordt.

Electriciteitskabel

Robin is vermoord. Onbewust sla je al lezend de details in je op; ze kunnen immers later van pas komen, wanneer het mysterie ontrafeld moet worden. De zwarte werkster Ida die het te druk heeft met de broodjes en het wasgoed, het kleine zusje Allison dat als enige gezien kan hebben wat er gebeurd is. De laatste foto van Robin, genomen door grootmoeder Edie Cleve, soort en dikte van de kabel waarmee de jongen is gewurgd, alles wordt opgeslagen voor later gebruik.

Het thriller-element, of in ieder geval de spanning, zit er al meteen goed in, vooral wanneer Robins zusje Harriet besluit de moordenaar te vinden en te straffen voor het leed dat deze haar moeder en de hele familie Cleve heeft aangedaan. Er is alleen een probleem: Harriet is nu twaalf. De moord is gepleegd toen zij nog een baby was. Het weinige dat ze over het voorval weet komt van haar familie, die vroeger over alle rampen en ongelukken vrolijk kon babbelen, maar nu zwijgt en zich terugtrekt in schemerige kamers in stoffige huizen.

Fijne pen

Niet alleen Harriet, ook de lezer moet het lange tijd doen met de weinige aanwijzingen uit de proloog. Na een voortvarende start belandt het verhaal al gauw in rustiger water. Er is tijd genoeg voor gedetailleerde karakterschetsen. Harriet is twaalf, maar allesbehalve schattig. Koppig, stug, een onruststoker en piekeraar, leergierig en intelligent, competitief en bot. Zelfs haar beste vriend en bewonderaar Hely kan Harriet niet helemaal doorgronden. Ook andere personages, zoals oma Edie, de roze tantes Libby, Tat en Adelaide, het dromerige zusje Allison en de white-trash familie Ratliff worden door Tartt met een fijne pen getekend.

Oerwoud

~

Maar niet alleen de karakters in De kleine vriend worden zorgvuldig ingekleurd, ook de achtergrond waartegen zij bewegen krijgt veel aandacht van Tartt. Soms wat te veel, waardoor hoofd- en bijzaken soms wat vervagen in één over-gedetailleerde blik: alles is scherp, er is geen onderscheid meer. De volledige flora en fauna van Mississippi krijgt vermelding, van tupelo tot watermoccasin, brandmieren, kudzu, wilde wingerd. Onkruid heet geen onkruid maar gifsumak en kamperfoelie. In een wildernis als deze raakt de lezer de personages wel eens uit het oog.

Het is de zwarte werkster Ida die Harriet weer kortstondig terugvoert naar de overzichtelijke asfaltweg. Ze vertelt in een rancuneuze bui (Ida is altijd op iedereen boos) dat ze vlak voor de moord op Robin de jongen Danny Ratliff uit de tuin heeft gejaagd. Omdat Danny, nu twintig, in het stadje bekend staat als ‘een van die Ratliffs’ en de Ratliffs synoniem zijn voor kleine criminaliteit, hillbilly trailer trash en speedsnuivers, besluit Harriet dat Danny de moordenaar is. En die constatering voert de lezer terug de wildernis in.

Koningscobra

Harriet wil Danny vermoorden, maar ze kan natuurlijk niet zomaar met een pistool op hem afstappen, hoewel ze zonder veel problemen aan een vuurwapen kan komen. Maar het moet een ongeluk lijken, en een revolver uit de wapenkast van haar vader leidt de politie natuurlijk meteen naar haar huis.
Samen met Hely bedenkt Harriet een plan. In de bossen en moerassen rond het stadje zijn talloze giftige slangen te vinden. Ze zijn echter gemakkelijker te vinden dan te vangen, ontdekt het duo na een uitputtende middag met broodtrommel en gevorkte stok. Gelukkig heeft een van de broers van Danny Ratliff een kennis op bezoek, die zich bezighoudt met rituele slangenvoorstellingen. De koningscobra wordt gekaapt en het plan uitgevoerd. Maar niet zonder complicaties. Na deze climax volgen er nog vele meer. Niet voor niets telt het boek zeshonderd pagina’s.

De kleine vriend wil maar geen thriller worden. Hoe spannend sommige momenten ook zijn; het stelen van de cobra, de climax in een vermolmde watertoren, de moord wordt niet verhelderd. Tartt introduceert in de proloog een moord en stuurt vervolgens de hoofdpersoon erop af om die moord op te lossen, maar al snel wordt duidelijk dat Harriet niet wil weten waarom Danny het gedaan zou hebben en hoe, maar dat ze gewoon wil dat hij gestraft wordt. Het is voor de lezer een hele omschakeling. Wat begint met de nadruk op schuld, wordt een verhaal over boete. Maar echt boeten voor zijn daden doet niemand in dit verhaal.

Perspectief

Het tempo van De kleine vriend ligt nu eens hoog, dan weer tergend laag. Het is bijdrage aan het realisme van de personages, dat ze ook slapen en eten en nadenken, vooral veel nadenken, maar het komt het tempo van het verhaal niet altijd ten goede. Bovendien vertelt Tartt het verhaal niet alleen vanuit Harriets standpunt, maar ze laat ook Danny aan het woord, zijn broers Eugene en Farish, Hely en Edie. Het vergt veel van de opbouw van het verhaal.
De wisselingen tussen de verschillende perspectieven verlopen goed, maar het verhaal wordt er soms onnodig complex door. De spanning had beter behouden kunnen worden door het aantal perspectieven drastisch te beperken. Soms is het verhaaltechnisch nodig om in het duister te tasten omtrent motieven of plannen van een personage. Tartt wil soms al te veel helderheid verschaffen.

Verhaal en realiteit

Dat de kracht van verhalen sterker kan zijn dan je denkt, is een thema dat bijzonder mooi en gedetailleerd is uitgewerkt. Harriets familie kan na de dood van Robin geen verhalen meer vertellen. Harriet doet voor haar tochten inspiratie op in boeken als Schateiland, Ivanhoe, verhalen over Houdini en het dagboek van poolreiziger Scott. Haar eigen belevenissen doen haar denken uit passages uit die boeken en in bange momenten beeldt ze zich bijvoorbeeld in hoe de verkleumde Scott zich gedraagt wanneer hij in zijn tentje dapper ligt te bevriezen. Verhaal en realiteit, al is dat dan de realiteit in dit verhaal, vloeien soms in elkaar over.

Harriet en Hely beleven je reinste avonturenverhalen en één van de kerngedachtes is, dat het verhaal dat je ergens over vertelt, altijd meer indruk maakt dan wat er echt gebeurd is. Zo eindigt het boek dan ook. Onbevredigend wanneer je het begin, de thriller, er nog eens op na slaat. Maar in het licht van het verhalen vertellen is De kleine vriend geslaagd. Wat er precies gebeurd is, is niet van belang. Hoe het opgeschreven is, dat maakt de meeste indruk.

Meer over Donna Tartt?

Purple Glitter
Forum met reacties op het boek