Hoe pleeg ik een staatsgreep?

Malaparte, wat ‘hij die aan de verkeerde kant staat’ betekent (vergelijk ‘Bonaparte’), is het pseudoniem van Kurt Erich Suckert. Na de publicatie van Techniek van de staatsgreep verbande de fascistische dictator Mussolini hem jarenlang naar het eiland Lipari. De jaren na de Eerste Wereldoorlog werden gekenmerkt door een continue strijd tussen voor- en tegenstanders van vrijheid en democratie. Geen enkel land (‘zelfs het politiek rustige en goedbestuurde Nederland niet’) is volgens Malaparte veilig voor een staatsgreep. Want bij een staatsgreep is de politieke strategie (het verwerven van bevolkingssteun bijvoorbeeld) van secundair belang; alles draait om techniek.

Trotski vs. Stalin

Leon Trotski

Malaparte geeft verschillende voorbeelden van staatsgrepen in de jaren twintig die mislukten doordat de principes van de moderne staatsgreep niet werden begrepen. Volgens hem was Trotski de eerste die dat wel deed. Hij begreep dat het enige wat nodig is voor een geslaagde staatsgreep een capabele voorhoede is, bestaande uit technisch en militair geschoolde mannen, die met een aantal bliksemacties de technische staatsorganisatie – zoals elektriciteitscentrales, treinstations, telefooncentrales – platleggen en overnemen. De oude regering is dan volledig geïsoleerd en hoeft niet aangepakt te worden om te vallen.

Dat klinkt bijna te gemakkelijk om waar te zijn. Mede daarom bezagen de Bolsjewistische commissies Trotski’s plannen voor de Oktoberrevolutie van 1917 met veel scepsis. Om hen de revolutie niet te laten dwarsbomen zet Trotski een dag eerder dan gepland (de 24e) zijn plannen in werking. Die slagen volledig, maar omdat hij de regering-Kerenski ongemoeid laat, bevat niemand dat direct.

De twee leiders van de mensjewistische meerderheid, die voor Lenin langslopen om de congreszaal binnen te gaan, verbleken en kijken elkaar aan. Ze hebben in die gepruikte man met het uiterlijk van een kleine dorpskomediant de verschrikkelijke vernietiger van het Heilige Rusland herkend. (…) ‘Waarom bent u nog zo vermomd?’ vraagt Trotski aan Lenin. ‘Overwinnaars verbergen zich niet.’

Dan hoort Lenin het nieuws van de bestorming van het Winterpaleis (de 25e): ‘”Eindelijk!” roept Lenin uit. “U komt vierentwintig uur te laat,” zegt Trotski tegen hem.’

Tien jaar later probeert Trotski dezelfde tactiek tegen Stalin toe te passen. Stalin kent echter Trotski’s tactiek en zet zelf contrarevolutionaire korpsen in om de technische staatsorganisatie te beschermen; Stalin was de eerste die begreep dat de techniek van het staatsbehoud hetzelfde werkt – maar dan omgekeerd – als de techniek van de staatsgreep.

Veelomvattend en actueel

Omdat Techniek van de staatsgreep deels als handboek is bedoeld, herhaalt Malaparte erg vaak zijn kernstellingen. Gelukkig wisselt hij die af met zowel dialogen tussen hem en zijn tijdgenoten en sfeerbeelden van in revolutionaire onrust verkerende steden, waarin de schrijvershand van zijn latere meesterwerken De huid en Kaputt al te herkennen is.

In de laatste twintig bladzijden behandelt Malaparte de opkomst van Hitler. Naast dat Malaparte’s beroemde – en dubieuze – vergelijking van Hitler met een vrouw hier naar voren komt, kondigt hij (in 1932!) ook de ‘nacht van de lange messen’ (1934) als noodzakelijk aan. Tevens geeft Malaparte de juiste voorspelling dat ‘de dictator Hitler’ de macht zal bereiken via de parlementair wettige route.

Techniek van de staatsgreep is een veelomvattend werk. Malaparte beschrijft met een rijk taalgebruik en op verschillende manieren de geest van de historische gebeurtenissen. En ja, zijn techniek kan nog steeds gebruikt worden. De technische staatsorganisatie van vandaag leunt op computers en internet en kan gekraakt worden. Alleen: waar zijn onze Trotski’s?