Schrijver onder invloed

De drank heeft altijd rijkelijk gevloeid in de wereld der Amerikaanse letteren. Dat was al zo toen Edgar Allan Poe zijn melancholieke verzen optekende, en dat is nog steeds zo nu cultschrijver David Foster Wallace ons na jaren AA ontvallen is. Toch heeft het lang geduurd voor schrijvers expliciet over drankmisbruik begonnen te schrijven. Met The lost weekend (1944) was Charles Jackson een van de eersten die het aandurfde.

Het boek werd een groot succes, zeker toen de verfilming een jaar later uitkwam. Inmiddels is Jacksons roman ondergesneeuwd geraakt door verslavingsklassiekers als Under the volcano (1947) van Malcolm Lowry, Kerouacs Big Sur (1962), Selby′s Requiem for a dream (1978) en John O’Briens Leaving Las Vegas (1994). De vraag is of Het verloren weekend – nu uitgegeven in een nieuwe Nederlandse vertaling – nog standhoudt tussen al dit literaire geweld.

Zelfdestructie en waanzin

Zoals de meeste romans over (alcohol)verslaving volgt Het verloren weekend een tamelijk rechtlijnig patroon: de hoofdpersoon zet het op een drinken en verdwijnt steeds verder in een vicieuze cirkel van zelfdestructie en waanzin. De ongelukkige is ditmaal een jonge man genaamd Don Birnam, die een weekend in een New Yorks appartement achtergelaten wordt door zijn broer en zijn vriendin.

Don is een gemankeerde schrijver. Zelf zou hij zeggen: een miskend literair genie. In de praktijk probeert hij vooral te ontsnappen aan gevoelens van schuld en schaamte en aan demonen uit het verleden die hem tot de fles drijven. Gedreven door de noodzaak om zijn dagelijkse portie drank naar binnen te werken, begeeft Don zich in steeds pijnlijker situaties, waaronder een opname in een ziekenhuis en een mislukte poging tot zakkenrollen. 

Verborgen verlangens

Al gauw wordt duidelijk dat er meer in de kast verstopt zit dan lege whiskyflessen. Bij een toevallig rendez-vous in een bar ontdekken we dat Don ooit zijn studievereniging uitgezet is wegens amoureuze gevoelens voor een oudere student. En de latere ontmoeting met een verpleger, die overduidelijk avances maakt, brengt Dons problematische houding tot zijn seksualiteit verder aan het licht.

Zo wordt gesuggereerd dat er een verband is tussen alcoholisme en latente homoseksuele gevoelens, zoals sommige psychoanalytici geloofden. Maar naarmate het verhaal vordert, realiseert Don zich steeds meer dat zo’n eenvoudige oorzaak-gevolgredenering hem nergens brengt. In een zeldzaam moment van helderheid lezen we:

Rot op met die oorzaken – afwezige vader, klap van het studentencorps, te veel moeder, te veel geld, of de tientallen andere redenen waar je op terugviel om jezelf te rechtvaardigen. Ze vielen in het niet bij dat ene feit: je dronk en je ging eraan dood.

Don ziet in dat zijn zoektocht naar een verklaring uiteindelijk vooral zijn zelfmedelijden in de hand speelt, en hij is zich maar al te bewust van het gevaar dat schuilt in het AA-gezegde: ‘Poor me… poor me… pour me another drink.’

Pijnlijke precisie
De kracht van Het verloren weekend ligt in de precisie waarmee Jackson de geestelijke en lichamelijke aftakeling van zijn hoofdpersoon beschrijft. Nergens romantiseert hij de zelfdestructieve roes waaraan Don Birnam zich overgeeft. Jacksons beschrijving van een volledig naar binnen gekeerde geest komt angstwekkend realistisch over: uit de gevangenis van Dons alcoholistische gedachten is ook voor de lezer geen ontsnappen mogelijk.

Door de bijna journalistieke benadering spreekt Don Birnam wel minder tot de verbeelding dan bijvoorbeeld Geoffrey Firmin, de legendarische consul uit Malcom Lowry’s Under the volcano, dat kort na Het verloren weekend verscheen. Het verloren weekend heeft wel de eerlijkheid en intensiteit, maar niet de literaire zeggingskracht van Lowry’s mythische vertelling over drankmisbruik en zelfdestructie.

De weg van overdaad

Veel in Het verloren weekend is gebaseerd op het leven van de schrijver, die chronisch alcoholverslaafd was, en op latere leeftijd als biseksueel uit de kast kwam. Toen hij ook nog eens aan de pillen raakte, was zijn schrijverscarrière niet meer te redden. Jacksons lange maar vruchteloze weg langs ziekenhuizen en psychiaters is uitvoerig beschreven in de vorig jaar verschenen biografie Farther and wilder, die de schrijver opnieuw onder de aandacht bracht.

William Blake schreef eens dat ‘the road of excess leads to the palace of wisdom’. Helaas vindt Don Birnam geen paleizen aan het einde van zijn weg, en ook zijn geestelijk vader vond nooit de gedroomde verlossing waar hij een leven lang naar zocht. In 1968 nam Charles Jackson een overdosis slaappillen na een nieuwe terugval in zijn drankverslaving. Maar Jacksons naam leeft voort in deze ene succesroman: een beklemmend realistisch portret van een geest in verval.