Boeken / Non-fictie

Elsschot zoals u hem liever niet had gekend

recensie: Bart Van Loo en Alain Giebens - Elsschot, Antwerpen en Coraline

.

Het boek wordt in de markt gezet als een beau livre, een curiosum dat zich tussen autobiografie en fictie situeert, vol sfeervolle foto’s van de hand van Alain Giebens. Meer dan een jammerlijk onevenwichtige mengeling van fictie, biografische faits divers en literatuuranalyse behoort de lezer er echter niet van te verwachten.

Liefdesverhaal
Het feit dat Willem Elsschot precies 50 jaar geleden is overleden, gaf dit jaar aanleiding tot een groot aantal vieringen en eerbetuigingen. In Elsschot, Antwerpen en Coraline draagt Bart Van Loo zijn steentje bij en poogt hij de schrijver in de Franse literaire traditie te plaatsen. Daar hij naar eigen zeggen geen zin had in een droog essay, heeft hij zijn overpeinzingen in de vorm van een liefdesverhaal gegoten.

Het relaas van de protagonist vangt aan bij een lezing van enkele Oulipo-auteurs (‘Ouvroir de Littérature potentielle’) in de Parijse Bibliothèque Nationale. Na afloop ontmoet hij Coraline, een mooie Française die hij aan de hand van zijn literaire kennis het hof probeert te maken. Op zoek naar de kern van Elsschots schrijversschap trekken ze samen door Parijs en Antwerpen. Van meet af aan wordt de lezer op weinig subtiele wijze duidelijk gemaakt dat al deze literaire uitweidingen slechts onderdeel zijn van een zorgvuldig uitgekiende paringsdans.

Slachtbank
Literatuur als schaamlapje voor verleiding. Effectief? Misschien. Sympathiek? Allerminst. Tijdens het lezen rijst het onbehaaglijke gevoel dat Van Loo zijn Elsschotkennis beter had gebruikt voor een essay, dat zo niet droog, dan toch interessant geweest zou zijn. Het adagium ‘schoenmaker, blijf bij je leest’ loert vervaarlijk om de hoek.

Van Loo is ongetwijfeld een verdienstelijk schrijver, maar dan toch eerder van non-fictie. Dat zijn schrijfstijl inconsequent is – hier poëtisch en barok, daar abrupt en sec – kunnen we nog door de vingers zien. De manier waarop hij enkele van Elsschots mooiste zinnen naar de slachtbank leidt en ze onder het mom van literaire spielerei genadeloos verhaspelt, is echter ronduit onvergeeflijk. De vele conversaties tussen het hoofdpersonage en Coraline zijn vermoedelijk bedoeld als staaltjes van literair inzicht en eruditie, maar voelen onwaarschijnlijk pretentieus en gekunsteld aan. Ook op de foto’s die de tekst begeleiden valt een en ander aan te merken. Door de band genomen zouden ze niet misstaan in een toeristische brochure van de stad Antwerpen, maar tot het boek dragen ze treurig weinig bij.

Nivellering
Toegegeven, Elsschot, Antwerpen en Coraline is niet verstoken van leuke intertekstuele verwijzingen en hier en daar worden de lezer interessante thema’s en observaties aangereikt. Deze interludia wegen helaas niet op tegen de vernietigende kracht van een liefdesverhaal met de allures van een stationsromannetje. Elsschot laat zich niet met pulp vermengen. Kort samengevat is dit boek tekenend voor de nivellering van de cultuurbeleving in het Nederlandse taalgebied. Het introduceren van Elsschot bij een breder publiek is een lovenswaardig doel, maar niet wanneer het bij dit soort beuzelarijen blijft.

Van Loo slaat nagels met koppen wanneer hij Elsschots ‘onderkoelde humor, mededogen en levenswijsheid’ looft, maar lezers die zich van deze kwaliteiten willen laten overtuigen, beperken zich met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid beter tot Kaas, Het dwaallicht, Villa des Roses, Tsjip of Lijmen.