Opium voor een ontluikende puber

De Pakistaans-Amerikaanse familie van Hayat ontfermt zich over Mina die uit Pakistan is gevlucht voor een boosaardige schoonfamilie na een gearrangeerd huwelijk. Ze is een knappe verschijning en Hayat koestert zich in haar omgeving. Iedere avond lezen ze samen uit de Koran en stimuleert Mina hem de soera’s uit het hoofd te leren, zodat hij uiteindelijk zelfs een hafiz zou kunnen worden; iemand die de Koran uit het hoofd kent.

Stereotypen
Filmmaker en auteur Ayad Akhtar schrijft over de Pakistaanse moslimgemeenschap in de jaren tachtig in Milwaukee waaruit hij zelf voortkomt. Hij zet deze compacte geschiedenis helder neer, als een film waarin de personages qua karakter zeer uiteenlopen maar helaas nergens echt worden uitgediept. Zo wordt De hemelverdiener een toegankelijk podium voor de clichématige verschijningen waarin de moslim zich kan openbaren. Mina is de bestuderende gelovige, Hayats moeder houdt alleen van de romantiek en zijn vader is een afvallige ontkenner. Mina’s eerste man is een Pakistaanse traditionalist, haar toekomstige man is een dogmatische vrouwenmishandelaar en de plaatselijke imam een fundamentalistische ophitser. Op de vierkante centimeter worden alle stereotype uithoeken van de islam getoond.

Een jonge puber op deze wijze met het geloof kennis te laten maken is vragen om moeilijkheden. De schoonheid van de Koranteksten – uitgesproken door de mooie lippen van zijn aanbeden tante – en de overtuiging van de waarheid, alles gaat erin als gesneden koek. In de plaatselijke moskee hoort hij de imam fulmineren tegen de Joden die niet alleen de islamitische profeet Jezus hebben vermoord maar ook de uitvinders van de woekerrente zijn. Dat de Joden het rechte pad van Allah niet willen bewandelen zal ze voorgoed doen branden in de hel.

Het is dit rabiate antisemitisme dat door Hayat wordt aangegrepen om het voorgenomen huwelijk van zijn tante Mina met de Joodse Nathan op ruwe wijze te verhinderen. In zijn kinderlijke verliefdheid zet hij alle religieuze wapens in om deze verbintenis te voorkomen. Dan onderwerpt de ingestorte Mina zich alsnog aan de wetten van de islam en aan een bijpassende fundamentalistische echtgenoot. Ze wordt stelselmatig mishandeld maar schikt zich in haar lot.

Diepzinnige nonsens
Alsof de schrijver het verhaal iets te oppervlakkig vindt, plaatst hij ter compensatie  – en ter contemplatie –  lange Koranbespiegelingen tussen de diverse verwikkelingen van Hayat. Een onnozele manier om betekenis te accentueren en daarmee een diepere laag te veinzen. Ook lijkt hij de taal af en toe een oppepper te willen geven en verschijnen er plotseling zinnen doorspekt met tenenkrommend drama.

En het was niet alleen de schoonheid die me in deze verhoogde bewustzijnstoestand ontroerde. Zelfs de met smeer omkorste as van de gele schoolbus die ’s ochtends voor onze oprit stopte fascineerde me; het differentieel – en het grote piepende wiel dat eromheen draaide – schenen de ondoorgrondelijke weg te wijzen naar een rijke, vreemde, heilige macht.

Dat de jonge Hayat deze diepzinnige nonsens uit zijn eigen geest laat ontspruiten, komt zeer onwaarschijnlijk over. Hier spreekt duidelijk het volwassen brein van de auteur door de mond van een zoekende puber die vasthoudt aan alles wat de Koran hem leert en aan wat zijn omgeving hem in alle vrijheid aan invloeden voorschotelt.  

Ayad Akhtar is met De hemelverdiener – en met de omhoogschietende oplagecijfers – flink op weg een tweede Khaled Hosseini te worden. Diens De vliegeraar bezit dezelfde religieus-sentimentele islamkitsch en laat zich eveneens lezen als een kant en klaar uitgeschreven filmscenario. De rechten zijn al lang en breed aan de man gebracht, dus is succes gegarandeerd. Zeker nu ook Oprah De hemelverdiener stevig aan de boezem heeft gedrukt.