Boeken / Non-fictie

Een niet waargemaakt leven

recensie: Anna de Haas - Wie de wereld bestiert, weet ik niet

.

 

Eerst gooit de schrijfster er acht bladzijden geschiedenisonderwijs tegenaan om straks Van der Gon breed in zijn tijd te kunnen plaatsen. Vervolgens blijft veel onbekend of onzeker over diens doen en laten. Gedocumenteerde onbenulligheden aangaande verhuizingen, familieverbanden, vechtpartijen en geldproblemen vormen het strooigoed. Tegenwicht vormt gelukkig de kordate schrijfstijl van De Haas.

Als gelegenheidsdichter kunnen we Van der Gon meteen vergeten. Na zijn huwelijk als 39–jarige, dat al snel bakzeil haalt, krijgt hij mondjesmaat twee treurspelen opgevoerd. Meestal gaan treurspelen over politieke kwesties, maar het zijne gaat over de liefde, hoe statisch ook.

Nieuwsblad
In 1703 wordt hij luitenant bij de Admiraliteit, waarvan alle archieven in vlammen zijn opgegaan. Daardoor komt onze held pas tien jaar later weer in beeld: als oprichter van een nieuwsblad ter lering en vermaak dat elke zaterdag vier pagina’s groot verschijnt. Het gaat vooral in op de politieke gebeurtenissen in Engeland, Duitsland en Spanje na de Vrede van Utrecht, ’tot divertissement van mijn melancholieke humeuren’. Een vetpot is het niet. Na 21 afleveringen stopt hij.

Nu is duidelijk dat ‘Wie de wereld bestiert, weet ik niet’ (citaat van Van der Gon uit diens nieuwsblad) voor een dappere bekentenis mag doorgaan: je was destijds al atheïst als je het kleinste vraagteken bij de leerstellingen van de gereformeerde kerk zette. Als je het nog bonter maakte,  kon je in dolhuis of gevang terechtkomen. Maar Van der Gon acteert wijselijk als criticus van een verzonnen spreekbuis. Zo’n truc kan een beledigend schrijver nog steeds van vervolging vrijwaren.

In 1714 geeft het blijspel Het scheeps leven een ruig beeld van het scheepsleven zoals de schrijver dat zelf heeft gezien. Eigenlijk hoort zelfs een blijspel de goede moraal te onderstrepen, maar bijzonder is dat Van der Gon nergens het slechte bestraft of het goede beloont. Vooral dankzij de dialogen en de seksuele toespelingen beleeft het stuk vijf drukken. Daarmee eindigt de vruchtbaarste periode van het schrijverschap.

Marionet
Tsaar Peter de Grote wil op de Oostzee ook een woordje meespreken en stelt Van der Gon aan als kapitein op een schip met 52 kanonnen. Voor de nodige reparaties verkoopt hij zonder toestemming ‘boot, ankers en andere voorraden’. Daarom gaat hij ellendige gevangenisjaren in Sint-Petersburg tegemoet. Maar omdat hij uit nood had gehandeld, volgt vrijspraak. Terwijl hij ijzerenheinig voor geldelijke genoegdoening knokt, schrijft hij nog even een treurspel (1726). Het wordt gedrukt en slechts twee keer opgevoerd. 68 jaar oud ontvangt hij eindelijk de som geld die hem naar het vaderland terug doet keren. Daar leeft hij nog drie jaar.

Anna de Haas zal veel lol hebben beleefd om de beperkte feiten boven water te krijgen. Je krijgt ook niet de indruk dat het te boek stellen daarvan een martelgang voor haar was. Maar erg belangwekkend is het voor de lezer allemaal niet. Dat is ook te wijten aan de bordkartonnen hoofdfiguur: er is nauwelijks materiaal waardoor hij vlees en bloed krijgt. Hij blijft een sprakeloze marionet aan de touwtjes van zijn roerige tijd.