Excessief eetgedrag
De hongerheldin, de nieuwste roman van Amélie Nothomb, is zo’n boek waar je vlak na het eten – onder het genot van een kop koffie en een forse koek – in begint lezen en dat je twee uur later weer dichtklapt.
“Uit,” zucht je behaaglijk. Je zet het boek in de boekenkast en gaat verder met je dagelijkse beslommeringen. Meer gebeurt er niet. Je bent niet opgezadeld met onbeantwoordbare vragen, er klinkt geen ongemakkelijke echo in je brein, je bent niet besmet geraakt met een zeurend gevoel van onbehagen. Het boek brengt niet meer bij je teweeg dan de koek die je tijdens het lezen hebt opgepeuzeld. Het las desondanks lekker weg en je hebt je geen moment hoeven vervelen.
De franstalige Belg Amélie Nothomb is al jaren een fenomeen. Ze valt op door haar onorthodoxe gedrag, haar fabuleuze schrijfsnelheid en de mythische omvang van haar grotendeels ongepubliceerde oeuvre. Zo droeg Nothomb tijdens een Frans televisieprogramma ooit een hoge tovenaarshoed die iedereen lichtelijk in verwarring bracht. Verder brengt ze minstens een keer per jaar een boek uit en heeft ze het gerucht verspreid dat ze nog zo’n vijfentwintig ongepubliceerde manuscripten in haar bureaula heeft liggen. Zulke mythes zijn goed voor de verkoop, die door de leesbaarheid van Nothombs boeken toch al weinig te wensen over liet. Het hoeft dan ook niemand te verbazen dat uit Nothomb een bestsellerauteur werd geboren, die met haar dertien gepubliceerde boeken al vaak in de prijzen is gevallen.
Betoog
Het belangrijkste thema van De hongerheldin is, hoe kan het ook anders, de honger. De eerste vijfentwintig à dertig pagina’s vormen een soort van proloog waarin dit onderwerp theoretisch geïntroduceerd wordt. De ik-verteller mijmert aan de hand van het eigenaardige eiland Vanuatu – waar zo’n grote overvloed heerst dat het fenomeen honger er feitelijk niet bestaat – over de wenselijkheid van honger en de impact ervan op het menselijk gedrag. Qua betoogtrant doen deze pagina’s denken aan een populair-wetenschappelijk essay waarin de honger als theoretisch probleem wordt onderzocht. De verteller behandelt ‘een kwestie’ en wil iets ‘aantonen.’
Ik wil juist aantonen dat honger de essentie van hun identiteit uitmaakt. Landen die ons de oren van het hoofd zeuren met de zogenaamd unieke volksaard van hun bewoners, wil ik duidelijk maken dat het samenlevingsmodel van iedere natie gebaseerd is op honger.
~
Überhunger
De hongerheldin is een autobiografisch getinte roman die handelt over de jeugdjaren van Amélie. Aangezien haar vader als diplomaat bij de VN werkte en zodoende nogal eens moest verhuizen, heeft Amélie haar jeugd doorgebracht in Japan, China, Amerika en Bangladesh. Telkens ontdekt ze nieuwe vormen van honger. Het eetgedrag van Amélie is niet willekeurig, het vormt voor haar een manier om met de werkelijkheid om te gaan. De beperkingen die de wereld om haar heen aan haar oplegt, tracht ze te ontkomen door in excessief eetgedrag een vorm van vrijheid te vinden die niemand haar af kan nemen. Om die reden is haar eetgedrag voortdurend in ontwikkeling en hangt de aard van het exces af van de beperkingen die haar worden opgelegd.
Voor Nothomb is honger niet alleen een fysiek gegeven, maar kent het ook een geestelijk component. Wie hongert, denkt bijvoorbeeld anders dan iemand die door overdaad of langdurige onthouding de honger ontwend is geraakt. Het cliché dat asceten en kluizenaars een rijker geestelijk leven hebben, wordt daarbij echter hardnekkig ontkend. Wie geen enkele vorm van honger meer kent, hoeft ook nergens meer naar te streven en daarmee verdwijnt de basis voor alle ontwikkeling.
Lichtvoetig
Nothomb laat haar lezers op een amusante en lichtvoetige manier met haar alter ego kennismaken, zonder daarbij al te diep in te gaan op grote problemen en akelige kwesties. Aan de ene kant ligt de charme van het boek in de afwezigheid van elke vorm van zwaarmoedigheid, het lichtvoetige karakter brengt de lezer niet uit balans en laat hem volledig wegdromen in de fictieve wereld. Aan de andere kant is de luchtige toon van het boek uiteindelijk toch onbevredigend; de bestaansproblematiek van de hoofdpersoon wordt nauwelijks verinnerlijkt, waardoor de vertwijfeling die ze op vele punten in het boek ervaart, niet werkelijk existentieel wordt. De hongerheldin is zodoende een ideaal boek voor tussendoor, maar het is minder geschikt voor de momenten waarop je stevig aan het denken gezet wil worden of waarop je de wereld in zijn voegen wil horen kraken.
