Boeken / Fictie

Een lege woestenij

recensie: Alon Hilu (vert. Sylvie Hoyinck) - Ver weg

Hoe het leven te leven? Die vraag moet de Israëlische Alon Hilu zichzelf gesteld hebben voordat hij met het schrijven van Ver weg begon. Hij onderzoekt die vraag door twee uitersten tegenover elkaar te plaatsen.

Michaël en zijn neef Nadav zijn deze twee uitersten. Michaël leeft in vrijheid en reist dankzij een erfenis van een rijke oom uit Amerika de wereld over – van Australië tot Canada, van Brazilië tot Spanje. Nadav is twee weken later dan zijn vrienden aan zijn dienstplicht begonnen, omdat zijn vader hem een concentratiekamp wilde laten zien. Eenmaal in dienst verzet Nadav zich tegen zijn meerderen en belandt hij als straf op een basis diep in de woestijn, de meest troosteloze van Israël.

Langs elkaar heen communiceren
De twee mannen – geen bloedverwanten, Michaëls ex-vrouw is Nadavs tante – e-mailen elkaar zo’n drie jaar lang. De roman is opgebouwd uit de e-mails die ze elkaar sturen. Deze vorm houdt de twee personages op afstand van de lezer, en van elkaar: zo gaan ze niet altijd in op wat de ander schrijft. Ze praten zelfs opvallend veel langs elkaar heen. Zo zijn daar Michaëls adviezen aan zijn neef Nadav om positief te blijven denken, die hij bijvoorbeeld zo verwoordt:

Vergeet niet dat we zonder de pijn van slechte tijden, in goede tijden het genot niet op juiste waarde kunnen schatten! De pijn van vandaag bestaat zodat we ons die herinneren op andere dagen, bij een glas bier aan het strand, omgeven door goede vrienden, als we volmondig lachen en we misschien met enige weemoed terugdenken aan die moeilijke periode.

Het is een pijnlijke raad voor iemand die het niet naar zijn zin heeft in het leger. Nadav wekt dan ook niet de indruk dat wat zijn oom zegt echt bij hem landt, en schrijft vooral terug over zijn ontberingen op de basis. Soms wijst hij zijn oom terecht, wanneer die weer eens een avontuurtje met een vage vrouw heeft beleefd bijvoorbeeld. Van deze berispingen trekt Michaël zich weinig aan, hij volgt een spirituele mantra om in het moment te leven. Doordat ze zich allebei niet zo veel van de gegeven adviezen aantrekken werkt het lezen van de roman nogal op de zenuwen. Waarom blijven zij elkaar doorschrijven?

Formuleringsproblemen
Op andere momenten wordt er juist te veel gezegd. Nadav schrijft aan zijn oom in Canada: ‘Ik heb je laatste brief ontvangen, en het bijbehorende pakketje (een scherf van de spiegel die een straaltje zon had opgevangen […], een servetje doordrenkt met een restje crème brûlée uit het restaurant in het natuurreservaat…).’ Michaël weet dit, hij heeft het immers opgestuurd. Overbodig.  

Er zijn meer elementen in de roman die niet goed werken. Nadav reageert in de aanhef van zijn e-mails op hetgeen zijn oom hem daarvoor verteld heeft. Na diens deelname aan een seance schrijft Nadav aan zijn ‘zeer geliefde Michaël-het-Medium’, en later begroet hij met ‘hallo daar man der zielen.’ Allicht dat dit grappig bedoeld is, maar het komt eerder onhandig over. Datzelfde gevoel komt naar voren wanneer Michaël zichzelf op de borst klopt wanneer hij een computer- of ‘formuleringsprobleem’ overwonnen heeft. In de herhaling schuilt verveling. Over het algemeen heeft het proza van Ver weg geen last van dergelijke problemen, al is het soms dus wel wat knullig.

Onwaarschijnlijk
De titel van het boek draagt een dubbele betekenis. Als Michaël en Nadav e-mailen, zijn ze altijd in twee verschillende landen. Als Michaël een keer terug is in Israël wordt er gelijk niet meer gecorrespondeerd. Ze bellen, of ontmoeten elkaar. Dit wordt dan later, als ze weer van elkaar verwijderd zijn, in de e-mails gememoreerd. Daarnaast bestaat er ook een mentale afstand tussen de mannen, die niet nader tot elkaar komen.

Des te verrassender is dan ook de ontknoping in de epiloog, waarin de mentale afstand tussen Michaël en Nadav overbrugd blijkt te zijn. Dat de twee mannen naar elkaar gegroeid zijn, komt uit de lucht vallen. Er is geen sprake geweest van toenadering in de voorafgaande jaren (en dus e-mails), dus is deze wending niet alleen verrassend, maar ook onverwacht en zelfs onwaarschijnlijk. Met één klap stort alles wat de roman eerder opgebouwd had in elkaar.

Een leegte
De vraag hoe een mens zijn leven moet of kan leven, is in elk tijdsgewricht zeer prangend. Het is dan ook de grondkwestie in veel romans en verhalen. Zo is er de treurige en tegelijkertijd prachtige herhaling van de tijd in romans als Mrs Dalloway van Virginia Woolf en Michael Cunninghams The Hours. Of neem de melancholieke bespiegelingen over de tijd en verlies van de hoofdpersonages in romans van Cees Nooteboom zoals Rituelen en Allerzielen.

Waar die romans vertrekken vanuit de ontwikkeling van een hoofdpersoon, heeft Hilu in Ver weg een idee als uitgangspunt genomen: het in contact brengen van de spirituele oom met de nuchtere neef. Omdat de twee briefschrijvers zo weinig op elkaar reageren bloedt deze opzet al snel dood. Al hebben ze begrip voor elkaar, ze zijn uiteindelijk alleen maar met zichzelf bezig. Dat begrip wordt nooit beïnvloeding en daardoor ontwikkelt geen van beide personages zich tot iets anders dan ze al waren – en als na al dit stilstaande water de epiloog volgt, is dat een ontgoocheling. Dat maakt deze roman tot een leeg boek, gelijk de lege woestenij rondom Nadavs basis.