De componist en de maatschappij

Alex Ross is muziekrecensent voor The New Yorker. De rest is lawaai is zijn eerste boek en werd onder meer bekroond met de Guardian First Book Award. Bijna zeshonderd pagina’s, kleine lettertjes, een sobere omslag; de gehaaste 21e-eeuwse lezer vreest wellicht een gortdroog naslagwerk in handen te hebben. Het voorwoord, een gepassioneerde uitleg van de insteek van het boek, ontkracht dit direct. Ross’ lijvige geschiedenisles is even toegankelijk als de tv-serie ‘In Europa’, maar dan met de nuances en achtergronden die bij televisie noodgedwongen achterwege blijven.

Wederzijdse beïnvloeding

Arnold Schönberg door Egon Schiele

Vanaf de twintigste eeuw was er niet één muzikale stijl die de boventoon voerde, stelt Ross in het voorwoord vast. Het muzikale leven transformeerde in ‘een krioelende massa culturen en subculturen, elk met hun eigen canon en jargon’. Geen enkele stijl wist ‘de massa’ aan te spreken. Het mag duidelijk zijn dat popmuziek, die immers wél een massa voor zich wist te winnen, in Ross’ boek niet centraal staat. Hier en daar komt ze ter sprake in een zijpad of in verband met een klassiek muziekstuk. Ross buigt zich over de lappendeken van componisten tussen 1900 en 2000.

Tot zover niets nieuws. Er zijn immers al boekenkasten volgeschreven over twintigste-eeuwse componisten. Maar Ross bewandelt een ander pad. In tegenstelling tot veel auteurs, beperkt hij zich niet tot de componisten en het culturele leven om hen heen. Componisten hadden te maken met ‘politici, dictators, steenrijke weldoeners en president-directeuren die probeerden te bepalen wat voor muziek er werd geschreven’. Wie dat gegeven negeert, doet de wederzijdse beïnvloeding tekort die er, noodgedwongen danwel uit vrije wil, bestond tussen de componist en andere invloedrijke spelers uit de maatschappij. Ross brengt die samenhang overtuigend in kaart.   

Liefde

De lezer is bij Alex Ross in goede handen. Hier is iemand aan het woord die historische kennis tot leven brengt alsof de geschiedenis zich voor je ogen ontrolt. Bijvoorbeeld als hij de eerste opvoering van Le Sacre du printemps in Parijs beschrijft. Tijdens de première was het in Parijs dertig graden. Als je dat weet, kun je je nog beter verplaatsen in de broeierige, explosieve sfeer waarin het publiek werd geconfronteerd met een schokkend ballet op al even schokkende muziek. Ross geeft je het gevoel dat je erbij bent, zonder te verzanden in een smeuïge boulevardvertelling. Het sfeerportret is doorspekt met informatie waarin hij uit de doeken doet wat deze opvoering nu zo baanbrekend maakte.

Dat De rest is lawaai nauwelijks in één ruk is uit te lezen, komt enkel door de omvang. Ross’ schrijfstijl houdt je van begin tot eind geboeid. Een schrijnend detail uit het leven van de oude Arnold Schönberg, de morele dilemma’s van Richard Strauss in nazi-Duitsland: dergelijke persoonlijke verhalen worden aangevuld en afgewisseld met feitelijke informatie. Hier is een auteur aan het woord die de kunst van de romancier uitstekend vermengt met een gedegen academische aanpak.