Een gevlochten roman

(Toneel)schrijver en filmmaker Schmitt (1960) won in 2010 de Prix Goncourt de la Nouvelle voor Concert voor een gestorven engel, een bekroning op zijn al eerder gelauwerde, lange literaire staat van dienst. De vrouw in de spiegel (2011) is zijn zevende roman, waarin de beleving en de verandering van de vrouwelijke identiteit de kern vormen.

Nomen est omen

Anne, Hanna en Anny hebben het gevoel ‘anders’ te zijn. Hoewel zij elkaar niet kennen, in andere eeuwen leven en fundamenteel andere karakters lijken te hebben, maken zij alle drie eenzelfde transformatie door. Langzaamaan worden zij de vrouwen die zij willen zijn nadat hun verhaal aanvangt met een blik in de spiegel. Geleidelijk overwinnen zij hun angst en schudden zij de verstikkende verwachtingen van hun tijd van zich af. Ongeacht de gevolgen.

Brugge ten tijde van de Renaissance. Anne, een meisje nog, rent weg van haar aanstaande huwelijk en belandt in een bos. Haar intense, extatische beleving van de natuur wordt door een monnik gezien als een christenroeping en zorgt ervoor dat zij als begijn wordt opgenomen. Wenen, rond 1900. De getrouwde Hanna leeft in een verstikkend aristocratisch milieu, dat vooral van haar verlangt dat zij een erfgenaam baart. Maar: wil zij wel werkelijk een kind? De opkomst van de gloednieuwe psychoanalyse biedt haar mogelijkheden dit te onderzoeken. Hollywood, anno nu. Anny Lee is tegen wil en dank een wereldberoemde actrice geworden. Zij voelt zich intens verloren en vlucht voortdurend in seks en overvloedig drank- en drugsgebruik.

Zoals een vlecht wordt gemaakt, zo ontstaat langzaam de drie-eenheid tussen de schijnbaar onverenigbare vrouwen. Via tijd en ruimte raken zij langzaam met elkaar verweven door het gegeven dat zij leven in een tijd waarin men te veel van hun ‘vrouw-zijn’ verwacht. Zij kunnen en willen deze verwachting echter niet inlossen, eenvoudigweg vanwege het bloed dat niet in een keurslijf wil stollen.

Taal en seksualiteit

‘Hé, Tom, dat komt goed uit. Ben ik een goeie wip?’
Hij floot alsof ze hem een wiskundig probleem had voorgelegd.
‘Maak het jezelf niet zo moeilijk, Anny.’
‘Je bedoelt?’
‘Je bent een makkelijke wip.’
Hij wreef over zijn wangen: hij had een lastige vergelijking opgelost.
‘Wat voor cijfer geef je me?’ drong ze aan.
‘Een zesje.’
‘Meer niet?’
‘Een zesje is voldoende.’

Hoewel de auteur zeker een mooie grond voor een bildungsroman heeft neergelegd, vormt bovenstaand citaat echter wel het kernprobleem van boek. De roman puilt uit van dit soort dialogen en katzwijmelende uitroepen (‘O, David, je bent zo grappig…’). Het verhaal is overdreven verhalend: elke gedachte en handeling zijn tergend uitgeschreven. Schmitt geeft zijn lezer geen ruimte voor interpretatie. Het boek doet om die reden soms denken aan een young adult-roman, dat soms gêne opwekt vanwege de naïviteit ervan.

Het simplisme van de dialoog is spijtig, juist omdat het verhaal – naast de vlechtcompositie – in potentie veel kracht bezit. Een theorie die bijvoorbeeld in het boek is verwerkt stelt dat het ongeschoolde idioom waarmee Anne haar ‘God’ verwoordt, weer anders kan worden uitgelegd in termen van de psychoanalyse waar Hanna zich eeuwen later mee bezigt, namelijk ‘het onbewuste’ van Freud. Daarnaast is de seksualiteitsbeleving van de vrouwen een relevante spiegel die hun veranderende identiteit weerkaatst. Anne, kuis als ze is, staat bijvoorbeeld haaks op de seksverslaving van Anny. Wat zegt dit? Hanna doet vanuit de psychoanalyse een poging, maar ze blijft lichtzinnig steken. Niets in dit boek lijkt te mogen afwijken van het spannende plot. Wellicht heeft Schmitt het werk te filmisch willen schrijven (tenslotte is hij ook filmmaker). Een verfilming van dit boek zou het verhaal inderdaad meer recht kunnen doen.