Gehouwen, gesneden, geschonken. Middeleeuwse beelden uit de collectie Schoufour-Martin

De beelden zijn allemaal afkomstig uit de verzameling van het echtpaar Schoufour-Martin. Hij, een havenbaron, overleed in 2014, zij was al eerder gestorven. Hun verzameling schonken ze aan Museum Boijmans Van Beuningen dat zo in één klap de collectie heiligenbeeldjes verdubbeld zag.

Anoniem, Joris en de draak, circa 1490, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Schenking: voormalige collectie Schoufour-Martin / Foto: Erik en Petra Hesmerg, Amsterdam

Het begin

Het begon met een Duits beeldje van de Heilige Martinus op paard uit ca. 1600, dat Schoufours vrouw hem in 1977 cadeau deed, omdat hij zo van hout en van paarden hield. Het staat aan het begin van de tentoonstelling. Met Joris en de draak of de Heilige Hubertus of Eustachius (Frankrijk, ca. 1535), op het eind van de expositie, moet iets soortgelijks aan de hand zijn: de man op het paard trok de aandacht.
Het had voor Jacques Schoufour allemaal niets met geloof te maken. Zeker: je kunt ook van de beeldjes genieten zonder kennis hiervan, maar dan zal de betekenis van de mand met druiven in de handen van Jozef op het beeldje van Pasquier Bormann (ca. 1520) je wellicht ontgaan. Iets meer zaaltekst zou dit kunnen verhelpen.

Emoties

Misschien spraken de uitgebeelde emoties – die de verhalen van de heiligen overstijgen – het echtpaar aan, naast de hoge kwaliteit van de kunstwerkjes.
Zo toont De ontmoeting van Joachim en Anna (Antwerpen etc.) een aandoenlijk tafereeltje van beide echtelieden; de vader en moeder van Maria. Joachim wordt volgens de iconologische traditie afgebeeld als een welvarende herder uit Jeruzalem, met de Gouden Poort van Jeruzalem op de achtergrond. Hij is een wat oudere man met een baard, in een lange mantel, met beenkleding en een turban op zijn hoofd. Hij omhelst Anna, nadat ze hebben gehoord dat ze op hoge leeftijd toch nog een kind krijgen. De emotie is zichtbaar en nog steeds ontroerend.

Meester van de Passiediptieken, Diptiek met de Passie van Christus, circa 1370 – 1390, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Schenking: voormalige collectie Schoufour-Martin / Foto: Erik en Petra Hesmerg, Amsterdam

Op het rechter paneeltje van het ivoren tweeluikje van de Meester van de Passiediptieken – ditmaal wel achter glas – zien we in de hoek rechtsonder Maria die haar hoofd neigt naar Jezus aan het kruis, en omgekeerd. De knieën van Jezus vallen in de uitgespaarde hoek van haar opgeheven arm en heupen. Door die zichtruimte ontstaat een empathische beweging die des te meer opvalt en de toeschouwer ook nu nog raakt.
Ook het emaille uit Limoges, een uitzondering op het hout in de tentoonstelling, dat Schoufour kocht na de dood van zijn vrouw, ontroert.

Het eind

Aan het eind van de tentoonstelling wordt erop gewezen, dat na de reformatie het gebruik van beelden in de kerk verdwijnt. Alleen al daarom is het een opmerkelijke tentoonstelling, in het jaar waarin ook de reformatie uitbundig wordt ‘gevierd.’
De beelden zijn niet allemaal ongeschonden uit de strijd gekomen. Zo is er het verhaal dat zes beeldengroepjes, afkomstig van een Maria-retabel in de Sint Goriskerk in het Belgische Boussu-lez-Mons, in de Eerste Wereldoorlog zijn gestolen of door de kapelaan verkocht. Het altaar staat er nu verweesd bij. Wij mogen vooralsnog, voordat een eventuele teruggave plaatsvindt, van de beeldjes genieten.