’t Is een mooie stad hier

Het is vooral de Van Gogh van rond zijn zenuwinzinking die tot de verbeelding spreekt. En in de van de kunstenaar bekende brieven gingen zijn herinneringen terug naar allerlei plaatsen waar hij woonde. Maar niet naar Amsterdam, terwijl hij daar toch ook ruim een jaar (1877- 1878) vertoefde en tien jaar later nog een keer terugkwam. De tijd waarin onder meer het Rijksmuseum en het Centraal Station werden gebouwd. Als vierentwintigjarige student schreef hij aan zijn broer Theo: ”t Is een mooie stad hier. Wat zou ik graag u allerlei dingen hier wijzen en laten zien.’ Met deze fraaie tentoonstelling krijgt hij bij wijze van spreken de kans dat alsnog te doen.

Slechts twee plankjes

Dirk Schäfer, Markt in de Jodenbuurt, 1915. Pastel. Stadsarchief Amsterdam

Niet dat zijn productie in die Amsterdamse periodes zo groot is geweest. Slechts twee ‘plankjes’, zoals hij het noemde, resten uit 1877, het jaar waarin hij in de hoofdstad theologie studeerde en door Maurits Benjamin Mendes da Costa werd bijgespijkerd in Latijn en Grieks. En niet te vergeten een tekening met een bijbels thema: De spelonk van Machpela. Spaarzaam, met pen en inkt op papier gezet.
Het Stadsarchief nam, om de context van deze schamele oogst te laten zien, zijn toevlucht tot wat er in de brieven van Van Gogh wordt beschreven. Net zoals de bibliotheek van het Van Goghmuseum de boeken aanschafte die de schilder las. Boeken die overigens ook op deze tentoonstelling zijn te zien, zoals Thomas à Kempis’ Over de navolging van Christus. Van Gogh kocht deze boeken veelal bij joodse handelaren, wat weer aanleiding gaf tot het onderdeel ‘Jodenbuurt’ op de tentoonstelling.

Oom Jan en de anderen

Een ander onderdeel heet ‘Familie’. Zoals oom Johan (Jan) die op het eiland Kattenburg woonde, en waar Vincent inwoonde. Van deze oom is onder andere een foto in albuminedruk en een tekening te zien.
Interessant is dat er litho’s zijn tentoongesteld van kunstenaars die Van Gogh beïnvloedden; van Millet en van Jozef Israëls, en van één van zijn navolgers: Jan Sluijters. Van deze laatste wordt een recente aanwinst in het Stadsarchief getoond: De Baarsjes bij Amsterdam. Dit geeft een mooie omraming aan het geheel.
Natuurlijk kregen de twee ‘plankjes’ een ereplaats. Op het ene olieverfschilderij is Het Singel met de Ronde Lutherse Kerk afgebeeld, op het andere De Ruijterkade ter hoogte van waar nu – fluisterde een suppoost in – de Kamer van Koophandel staat. Beide geschilderd in de donkere aardetinten die we van zijn vroege werk kennen.

De ‘nee’ van Kee

Vincent van Gogh aan Theo van Gogh
Brief 114: Amsterdam, 19 mei 1877
Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

Wat kerken betreft: een oom van Van Gogh, ds. J.P. Stricker, was aanhanger van de zogenaamde Groninger richting binnen de protestantse kerk. De audiotour geeft hier verder geen uitsluitsel over, maar wel over het feit dat Vincent verliefd was op de dochter van deze oom; nichtje Kee. In 1881 deed hij haar een aanzoek, waarop ze antwoordde met: ‘Neen, nooit, nimmer.’ Waarop Vincent later schreef dat hij hoopte dat ze inmiddels aan het ontdooien was. Dit tovert ongetwijfeld een glimlach rond de mond van sommige bezoekers. Zoals de hele tentoonstelling bij tijd en wijle eigenlijk doet. Een glimlach uit een feest der herkenning, of door de fraaie context die op grond van Vincents brieven tevoorschijn wordt getoverd. Brieven van een theologiestudent in Amsterdam die uiteindelijk een wereldberoemd schilder zou worden.

Catalogus: Vincent van Gogh 400 dagen in Amsterdam door Nienke Denekamp (uitgeverij THOTH), € 14,95