Kunst / Expo binnenland

Topstukken Stedelijk Museum in een nieuw licht getoond

recensie: Diverse kunstenaars - Heilig Vuur. Religie en spiritualiteit in de moderne kunst

.

Het tijdelijk ontheemde Stedelijk Museum toont in de Nieuwe Kerk te Amsterdam een deel van haar topstukken in een religieuze context. Een bijzondere onderneming voor een museum wiens collectie lange tijd wars werd geacht van enige banden met religie.

In de Nieuwe Kerk is een aparte, museumachtige ruimte gecreëerd waar de tentoonstelling grotendeels in gesitueerd is. Er zijn verschillende ‘zalen’ en het grondplan heeft de vorm van een (Grieks) kruis. Deze ruimte in een ruimte is een mooie metafoor voor de relatie van moderne of autonome kunst met religie in de breedste zin van het woord. Het staat er los van, op zichzelf, terwijl het zich toch in het domein ervan kan bevinden.

Kruis
De eerste zaal is meteen een klap op de vuurpijl. De bezoeker loopt regelrecht tegen een groot glas-in-loodachtig werk aan van Gilbert & George genaamd Shitty, afkomstig uit de serie Shitty Naked Human World uit 1994. Te zien is een groot kruis, gevuld met stront. De beide heren flankeren het kruis als televisiedominee’s. Erboven vallen ze tegelijkertijd geheel nakend als een soort engelen uit de ‘hemel’. De serie is te lezen als een aanklacht tegen het christelijke fundament met zijn sociale en morele code’s en rituelen die onbewust de vrijheid van de mens in zijn denken en doen inperken. Het christelijke fundament is te gewoon geworden, vanzelfsprekend. Door een kruis te vullen met stront wordt de kijker bewust geshockeerd met als doel opnieuw na te denken over bijvoorbeeld het alleenrecht dat het christendom pretendeert te hebben op het gebruik van het kruis als beeldend element.

~

Gilbert & George, Shitty (uit: Shitty Naked Human World) / Shitty (from: Shitty Naked Human World), 1994; kleurenfoto’s / colour photographs, 338 x 639 cm. Collectie Stedelijk Museum, Amsterdam Naast dit redelijk recente werk is er allemaal prachtigs te zien van grootmeesters uit de eigen collectie van het Stedelijk. Zo blijken religieuze tendensen ook aanwezig te zijn in het werk van Rothko, Klein, Malevich, Pollock, Mondriaan en Kadinsky, om maar enkele te noemen.

Religie of geloof?

Deze tendensen zijn er niet op een bepaald moment ingeslopen. Met religie wordt niet enkel meer gedoeld op het christen- en jodendom. In de loop der jaren is de term, onder invloed van het globalisme, verbreed. Wereldreligies kunnen eronder geschaard worden alsmede meer individuele geloofsbelevenissen zoals spiritisme, esotherie, new age, maar ook antroposofie, occultisme, etcetera. Wat dat betreft dekt de benaming ‘religie’ de lading niet goed meer en kan men wellicht beter spreken van geloof.

Kazimir Malevitsj, Hiëratisch suprematistisch kruis (groot kruis in zwart over rood op wit) / Hieratic Suprematist Cross (big cross in black over red on white), 1922; olieverf op doek / oil on canvas, 84 x 69,5 cm. Collectie Stedelijk Museum, Amsterdam Kazimir Malevitsj, Hiëratisch suprematistisch kruis (groot kruis in zwart over rood op wit) / Hieratic Suprematist Cross (big cross in black over red on white), 1922; olieverf op doek / oil on canvas, 84 x 69,5 cm. Collectie Stedelijk Museum, Amsterdam Een lezing van de Duitse denker Jürgen Habermas op 31 januari 2008, waarin de filosoof de positieve kanten van religie voor de moderne wereld benadrukte, vormde de inspiratiebron en directe aanleiding voor Heilig Vuur. In de eerste zaal is ook een citaat van Habermas te lezen, waarin de huidige staat wordt omschreven als Post-Seculier (geen nieuwe term overigens). Het maakt de behoefte van het Stedelijk duidelijk om actueel te blijven.

Wellicht is daarom in de bijbehorende catalogus de te vaak gehoorde stelling te lezen dat religie terug is, in zowel het maatschappelijke domein als in de kunsten. Het is een misleidende stelling aangezien de tentoonstelling vooral inzichtelijk maakt dat het eigenlijk om een schijnverdwijning gaat.